Spyware là gì? Cách phát hiện và loại bỏ như thế nào?

Spyware là gì mà khiến nhiều người dùng thiết bị điện tử lo sợ như thế. Phần mềm này có thể hiểu đơn giản là một ứng dụng hoạt động như những đặc vụ mật trong các bộ phim điện ảnh. Tuy nhiên, thay vì xâm nhập vào các tòa nhà và sử dụng máy nghe lén, spyware thực hiện việc xâm nhập vào máy tính hoặc thiết bị di động của bạn. Điều này có nghĩa là spyware là một trong những loại phần mềm độc hại.

Vậy nó gây hại như thế nào cho thiết bị? Cách phát hiện và loại bỏ nhanh chóng như thế nào? Tìm hiểu ngay!

Spyware là gì?

Spyware hay còn được gọi là phần mềm gián điệp, là một biến thể của phần mềm quảng cáo, viết tắt từ spy (gián điệp) và software (phần mềm máy tính) trong tiếng Anh.

Được cài đặt một cách tinh vi, spyware là một loại phần mềm được thiết kế đặc biệt để thu thập thông tin từ máy chủ, thường với mục đích thương mại thông qua kết nối Internet, mà không cần sự nhận biết hay cho phép từ người sở hữu thiết bị. Phần mềm này thường được bí mật cài đặt như một phần kèm theo của các ứng dụng miễn phí (freeware) và phần mềm chia sẻ (shareware) có thể tải về từ Internet.

Khi đã cài đặt, spyware thực hiện các hoạt động ngầm trên Internet và âm thầm chuyển gửi dữ liệu thông tin đến máy chủ khác, thường thuộc về các công ty quảng cáo hoặc các đối tác tình báo. Spyware không chỉ thu thập thông tin về địa chỉ email mà còn về mật khẩu và thậm chí số thẻ tín dụng.

Sự nguy hiểm của spyware là nó thường được cài đặt một cách âm thầm khi người dùng chỉ muốn cài đặt một ứng dụng khác mà không hề hay biết.

Cách hoạt động của phần mềm gián điệp Spyware là gì?

Phần mềm gián điệp Spyware tấn công thiết bị của chúng ta bằng cách nào? Hãy tập trung vào 3 phương tiện Spyware xâm nhập vào thiết bị dưới đây để từ đó ngăn chặn sự xâm nhập của phần mềm độc hại này:

• Thông qua lỗ hổng bảo mật: Nó xâm nhập thông qua các tệp bạn tải xuống, các liên kết hoặc tệp đính kèm trong email. Việc nhấp vào một số lựa chọn như banner quảng cáo hoặc tệp nhạc có thể ẩn chứa phần mềm độc hại Spyware.
• Thông qua các công cụ hữu ích: Spyware được hacker tạo dưới dạng các công cụ hữu ích để lừa dối người dùng. Đó có thể là các công cụ chỉnh sửa video, hình ảnh, hoặc thậm chí là công cụ diệt virus miễn phí,... và người dùng tải về máy tính mà không hay biết.
• Thông qua các tiện ích bổ sung: Spyware có thể ẩn chứa trong các chương trình bổ sung của ứng dụng, phần mềm mà người dùng tải xuống. Chúng tồn tại một cách âm thầm và ảnh hưởng đến hiệu suất của máy tính.

Spyware có bao nhiêu loại?

Phần mềm gián điệp thường được phân loại thành các nhóm sau:

• Trojan spyware: Xâm nhập vào thiết bị thông qua phần mềm độc hại Trojan, cung cấp chương trình gián điệp.
• Adware: Theo dõi bạn để bán dữ liệu cho nhà quảng cáo hoặc phân phối các quảng cáo lừa đảo.
• Cookie: Theo dõi có thể được cài đặt bởi trang web để theo dõi hoạt động của bạn trên internet.
• System monitor: Theo dõi mọi hoạt động trên máy tính, ghi lại dữ liệu nhạy cảm như tổ hợp phím, trang web đã truy cập, email,…Keylogger thường thuộc loại này (Đây là các chương trình giám sát bàn phím, thường được sử dụng trong công ty hoặc nơi công cộng với mục đích theo dõi hoạt động của người sử dụng. Điều này giải thích tại sao sếp của bạn có thể biết được những gì bạn đang làm trên máy tính cá nhân của mình.
• Password thieves: Chúng lấy mật khẩu cho mọi thứ yêu cầu mật khẩu, cũng như đánh cắp thông tin đăng nhập và thông tin bí mật khác.
• Web beacons: Còn gọi là single-pixel hoặc hình ảnh điện tử, chúng thường được gửi qua email để theo dõi tin nhắn. Chúng thông báo cho hacker biết liệu email đã được mở và có tương tác nào với nội dung hay không. 
• Infostealers: Chúng theo dõi hoạt động của người dùng và tìm kiếm thông tin đa dạng như chụp ảnh màn hình, thu thập thông tin bàn phím, đánh cắp tệp tin, ghi lại hoạt động trực tuyến bao gồm email, cuộc trò chuyện, và lịch sử duyệt web.
• Rootkits: Chúng bí mật xâm nhập vào thiết bị, cho phép hacker cài đặt công cụ để có quyền truy cập vĩnh viễn và từ xa vào phần cứng của người dùng.

Tác hại của Spyware là gì?

Ngoài những vấn đề nghiêm trọng về đạo đức và vi phạm tự do cá nhân, spyware không chỉ xâm phạm thông tin từ máy chủ mà còn lợi dụng (đánh cắp) tài nguyên bộ nhớ, gây gián đoạn băng thông khi chúng truyền thông tin về máy chủ qua các liên kết Internet. Bởi vì spyware tiêu thụ tài nguyên bộ nhớ và hệ thống, các ứng dụng chạy trong nền có thể dẫn đến tình trạng hỏng máy hoặc máy không ổn định.

Spyware được biến đổi thành một chương trình độc lập, nó còn có khả năng:

• Kiểm soát thao tác tổ hợp phím (keystroke).
• Đọc dữ liệu tập tin trên ổ cứng.
• Chiếm quyền kiểm soát toàn bộ các ứng dụng, bao gồm cả chương trình trò chuyện trực tuyến và các chương trình soạn thảo văn bản.
• Sau khi cài đặt spyware mới, nó có thể đọc các cookie, thay đổi trang chủ trên các trình duyệt web như Google Chrome, Microsoft Edge,... và cung cấp tất cả thông tin về trang chủ của spyware, được sử dụng cho mục đích quảng cáo, tiếp thị hoặc bán tin tức cho bên thứ ba.
• Đặc biệt, nó có khả năng đánh cắp mật khẩu và thông tin riêng tư quan trọng của người sử dụng (như số tài khoản ngân hàng, mã PIN, địa chỉ email, ngày sinh hay thông tin quan trọng khác...) với mục đích xấu.

Dấu hiệu nhận biết thiết bị nhiễm Spyware

Sau khi biết những tác hại của Spyware là gì có lẽ bạn cũng đang lo ngại, thiết bị của mình có đang nhiễm phần mềm độc hại này không đúng không? 

Để phát hiện sự xuất hiện của phần mềm gián điệp trên máy tính, điện thoại,… thường là một việc khó khăn. Một số chúng có khả năng tự che giấu một cách hoàn hảo trước sự phát hiện của các chương trình chống virus, vô hiệu hóa tường lửa và thay đổi cài đặt trình duyệt. Đôi khi, chúng có thể tự phát hiện sự xuất hiện của các phần mềm gián điệp khác và tự loại bỏ chúng để tránh bị phát hiện quá nhanh.

Tuy nhiên, vẫn có những dấu hiệu cơ bản mà bạn có thể dễ dàng nhận ra sự xâm nhập của spyware vào hệ thống của mình bao gồm:

• Máy tính trở nên ngày càng ì ạch và phản ứng chậm trễ.
• Thông báo quảng cáo không mong muốn hoặc cửa sổ xuất hiện mà không mời mọc (thường đi kèm với phần mềm gián điệp).
• Các thanh công cụ, công cụ tìm kiếm và trang chủ internet mới mà bạn không nhớ từng cài đặt.
• Pin giảm nhanh hơn so với trạng thái bình thường.
• Gặp khó khăn khi đăng nhập vào các trang web an toàn. (Nếu lần đăng nhập đầu tiên không thành công và lần thứ hai thành công, có thể đó là dấu hiệu của việc trình duyệt giả mạo trong lần thử đầu tiên và mật khẩu đã bị tiết lộ cho bên thứ ba)
• Các chương trình chống virus và các phần mềm an toàn khác không hoạt động.
• Đối với điện thoại Android, để phát hiện phần mềm gián điệp, hãy kiểm tra phần Cài đặt, nơi bạn có thể thấy một tùy chọn cho phép tải và cài đặt ứng dụng không có trong Cửa hàng Google Play. Nếu tùy chọn này đã được kích hoạt, đó là dấu hiệu rằng một phần mềm gián điệp tiềm ẩn có thể đã được cài đặt một cách không cẩn thận.
• Đối với iPhone, để phát hiện phần mềm gián điệp, hãy tìm kiếm một ứng dụng có tên là Cydia, cho phép người dùng cài đặt phần mềm trên điện thoại đã jailbreak. Nếu nó xuất hiện và bạn không nhớ cài đặt nó, hãy loại bỏ nó ngay lập tức.
• Nhập địa chỉ quen nhưng nhận được trang trống hoặc lỗi "404 Page cannot be Found".
• Dấu hiệu cuối cùng: Mọi thứ dường như trở về bình thường, nhưng trong trường hợp này, hãy kiểm tra lại máy tính của bạn để đảm bảo không còn tồn tại spyware.

Cách phòng chống Spyware là gì?

Để kiểm soát spyware hiệu quả nhất, nên ngăn chặn nó từ việc xâm nhập máy tính ngay từ đầu. Đôi khi, ngay cả trang web đáng tin cậy cũng có thể bị xâm nhập và lây nhiễm spyware vào máy tính, điện thoại.

Sau khi đã hiểu rõ về spyware là gì và ảnh hưởng của nó đối với người dùng và thiết bị, dưới đây là một số biện pháp Chanh Tươi Review gợi ý mà bạn có thể áp dụng để bảo vệ máy tính và thông tin cá nhân của mình:

Thường xuyên cập nhật phần mềm: Hãy luôn duy trì hệ điều hành và tất cả các phần mềm khác ở trạng thái mới nhất. Các bản cập nhật thường xuyên đi kèm với các bản vá lỗi bảo mật, giúp máy tính chống lại spyware và các loại malware khác.

Sử dụng phần mềm chống virus và chống spyware: Hãy cài đặt và duy trì hoạt động các ứng dụng chống virus và chống spyware hàng đầu. Đảm bảo rằng chúng luôn được cập nhật để nhận diện và loại bỏ những mối đe dọa mới nhất. Quét máy thường xuyên để loại bỏ spyware

Thận trọng khi duyệt web và tải tệp tin: Tránh truy cập vào các trang web đáng ngờ và không tải xuống phần mềm từ các nguồn không tin cậy. Điều này giúp giảm nguy cơ máy tính bị nhiễm spyware.

Sử dụng tường lửa: Kích hoạt tường lửa trên máy tính. Tường lửa có thể ngăn chặn truy cập không được phép từ Internet và giúp bảo vệ hiệu quả chống lại spyware.

Tận dụng công cụ bảo mật trực tuyến: Nên xem xét việc sử dụng các tiện ích mở rộng của trình duyệt để ngăn chặn theo dõi và quảng cáo, điều này cũng giúp giảm rủi ro bị nhiễm spyware từ các trang web.

Đề phòng với email không quen và tệp đính kèm: Hạn chế mở các tệp đính kèm hoặc nhấn vào liên kết trong email lạ. Đây thường là phương thức mà hackers sử dụng để lan truyền spyware.

Sao lưu dữ liệu thường xuyên: Nên thực hiện sao lưu dữ liệu quan trọng đều đặn. Điều này sẽ giúp giảm lo ngại về mất mát dữ liệu quan trọng khi máy tính bị nhiễm spyware.

Sử dụng bản Windows gốc: Khi sử dụng bản gốc, người dùng không cần lo lắng về các lỗ hổng được tạo ra một cách ngẫu nhiên hoặc cố ý từ các hacker.

Cẩn thận với việc đồng ý với cookie: Tuân thủ GDPR trên web, chỉ chấp nhận cookie từ các trang web đáng tin cậy và chỉ khi bạn thực sự muốn trải nghiệm tùy chỉnh được cung cấp.

Cài đặt tiện ích mở rộng trình duyệt chống theo dõi: Sử dụng các công cụ này để ngắt kết nối bạn khỏi việc theo dõi trực tuyến, giữ cho dữ liệu của bạn luôn riêng tư trên web.

Nhớ rằng "miễn phí" không phải lúc nào cũng là miễn phí hoàn toàn. Đọc kỹ điều khoản sử dụng để hiểu rõ và chỉ đồng ý khi bạn fully chấp nhận và hiểu rõ điều khoản sử dụng.

Những phần mềm chống Spyware nào tốt nhất?

Chìa khóa để phục hồi và bảo vệ thiết bị khỏi phần mềm gián điệp là sử dụng một chương trình chống spyware. Tính đến hiện tại, thị trường cung cấp nhiều lựa chọn khác nhau, từ các giải pháp miễn phí đến có phí. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu đâu mới là những giải pháp tốt nhất? Theo đánh giá từ chuyên gia và người dùng, bạn có thể tham khảo một số gợi ý sau:

Giải đáp các câu hỏi liên quan đến Spyware

1. Spyware adware được hiểu là phần mềm gì?

Đây là một loại phần mềm gián điệp phổ biến hiện nay. Nó có khả năng theo dõi bạn để bán dữ liệu cho nhà quảng cáo hoặc phân phối các quảng cáo lừa đảo.

2. Điện thoại có thể bị nhiễm Spyware không?

Tương tự như máy tính, điện thoại cũng có khả năng bị nhiễm Spyware. Mọi thiết bị có khả năng kết nối vào mạng Internet đều tiềm ẩn rủi ro nhiễm phần mềm gián điệp. Trong trường hợp của điện thoại, Spyware có thể:

• Giám sát và ghi lại cuộc gọi cũng như tin nhắn văn bản.
• Theo dõi hoạt động trực tuyến và lịch sử duyệt web.
• Ghi lại các phím bạn nhấn (keylogging), bao gồm thông tin đăng nhập và mật khẩu.
• Theo dõi vị trí của bạn thông qua GPS.
• Truy cập vào danh bạ, hình ảnh và các dữ liệu cá nhân khác.

3. Phần mềm gián điệp Spyware có lịch sử hình thành như thế nào?

• Ngày 16/10/1995: Xuất hiện lần đầu thuật ngữ "spyware" trong một bài viết trên Usenet, mang tính châm biếm đối với mô hình kinh doanh của Microsoft.
• Tháng 12/1996: "Spyware" trở nên phổ biến hơn và xuất hiện rộng rãi trong các bài báo ngành.
• Năm 1999: Định nghĩa về phần mềm gián điệp bắt đầu xuất hiện trên báo chí, thu hút sự chú ý của đại chúng.
• Tháng 6/2000: Phần mềm phát hiện và chống lại spyware ra đời, đầu tiên được giới thiệu bởi chủ sở hữu ZoneLabs, nhà sản xuất phần mềm diệt virus ZoneAlarm.
• Tháng 10/2004: AOL (America Online) và National Cyber-Security Alliance tiến hành nghiên cứu về spyware, với kết quả cho thấy 80% máy tính trực tuyến nhiễm spyware, trong khi 89% người dùng không biết về sự tồn tại của nó và 95% từ chối cài đặt nó.
• Năm 2005: Tiếp tục thử nghiệm với 61% máy tính nhiễm virus, 91% người dùng từ chối cài đặt phần mềm gián điệp và 92% không nhận biết sự hiện diện của nó.
• Năm 2006: Spyware trở thành mối đe dọa bảo mật lớn nhất đối với máy tính chạy Windows và Internet Explorer, không chỉ vì trình duyệt phổ biến mà còn do tích hợp của IE với Windows, giúp lấy dữ liệu từ những vùng quan trọng nhất của hệ điều hành.
• Ngày 07/03/2011: CBS/CNet News công bố báo cáo phân tích của Wall Street Journal, tiết lộ các phương pháp theo dõi người dùng qua Facebook và các vấn đề liên quan, chứng minh rằng các trang web thu thập thông tin về hoạt động người dùng ngoài Facebook.

4. Sự khác biệt giữa phần mềm gián điệp và phần mềm chống gián điệp Spyware là gì?

Trong khi phần mềm gián điệp nỗ lực xâm phạm dữ liệu cá nhân và theo dõi hoạt động, các ứng dụng chống spyware xuất sắc không chỉ ngăn chặn chúng mà còn phát hiện và loại bỏ chúng khỏi hệ thống một cách hiệu quả. Antispyware không chỉ bảo vệ khỏi các tổn thất của spyware mà còn có khả năng nhận diện và triệt hạ chúng. 

5. Phần mềm chống Spyware có giống phần mềm chống virus không?

Ban đầu, phần mềm chống spyware tồn tại như một ứng dụng độc lập - đặc biệt là để chống lại phần mềm độc hại. Ngược lại, chương trình chống virus tập trung vào đối phó với các loại chương trình độc hại khác, chủ yếu là virus. Tuy nhiên, người ta đã đề xuất rằng thuật ngữ "chương trình chống virus" có thể bao gồm mọi thứ chống lại bất kỳ loại phần mềm độc hại nào. Vì vậy, phần mềm chống spyware thường được tích hợp vào các giải pháp chống virus.

Để đảm bảo rằng phần mềm chống virus bạn chọn có khả năng bảo vệ bạn khỏi sự tấn công của phần mềm gián điệp, hãy kiểm tra xem nó có tính năng chống spyware hoạt động trong thời gian thực hay không. Vẫn có nhiều chương trình chống virus, đặc biệt là các phiên bản cơ bản, có thể chưa tích hợp mô-đun chống spyware.

Sau khi đọc bài viết, bạn đã có cái nhìn rõ ràng về Spyware, hiểu rõ về bản chất của nó và nhận thức được những hậu quả nghiêm trọng mà nó mang lại. Spyware tiềm ẩn những rủi ro lớn khi sử dụng các thiết bị kết nối Internet, vì thế hãy thận trọng với phần mềm gián điệp này. Hy vọng rằng thông qua bài viết "Spyware là gì?", bạn đã có thêm nhiều kiến thức hữu ích để bảo vệ thiết bị cá nhân!